De Geschiedenis

Elk verhaal heeft een begin... Het verhaal van het Kleinste Huis begint in het jaar 1738.

Deze pagina vertelt de geschiedenis van dit bijzondere monumentje en haar historische omgeving.

Kom meer te weten over de rijke geschiedenis van dit bijzondere huisje door naar beneden te scrollen!

1409

De geschiedenis van 'het Kleinste Huis van Amsterdam' hangt samen met die van de Waalsche kerk en het Oost Indisch Huis.

De Waalsche kerk bevindt zich achter de Oude Hoogstraat. De hoofd-ingang ligt aan de Oudezijds Voorburgwal. Deze kerk stamt uit 1409 en was oorspronkelijk de kapel van het Paulusbroeder-klooster. De prent hiernaast laat zien hoe het klooster er in 1409 uit moet hebben gezien.

De muur aan de noordzijde (rechtsonder) is de huidige Oude Hoogstraat. De muur aan de westzijde (links) is de huidige Kloveniers-burgwal.

Een oude prent van het Paulusbroeder klooster. Tegenwoordig is het in gebruik als Waalse kerk.
Een oude prent van het Oost-Indische huis. Aan de linkerkant worden schepen gelost.

1606

In 1603 nam de Amsterdamse kamer van de VOC een deel van het Stadsbushuis aan de Kloveniersburgwal in gebruik als magazijn. Twee jaar later werd het hele gebouw door de VOC in gebruik genomen. Omdat er nauwelijks vergader- en kantoorruimte beschikbaar was, werd er besloten om naast het Stadsbushuis een nieuw gebouw te plaatsen.

Dit Oost Indisch Huis werd neergezet op de plek waar voorheen de boomgaarden van het Paulusbroederklooster waren gelegen. De bouw van dit Oost Indisch huis werd afgerond in 1606, zoals op de print hiernaast wordt getoond. Het leuke aan deze prent, een vooraanzicht van het Oost Indisch Huis in de Oude Hoogstraat, is dat het links de Kloveniersburgwal toont, een van de stadswallen, waaraan schepen lagen die proviand insloegen. Rechtsachter het Oost Indisch Huis staat de Waalsche kerk.

De steeg die van rechtsvoor naar achteren loopt, is de steeg die nu schuil gaat achter de Waalschekerkspoort. Naast dit poortje verschijnt op een bepaald moment 'het Kleinste Huis van Amsterdam'.

1616

Naast het kleine huisje, staat een bekend icoon van Amsterdam, de poort naar de Waalsche kerk. Deze poort, uit 1616 en van de hand van architect Hendrik de Keyser (1565-1621), diende vroeger als doorgang voor uitvaartdiensten.

In het boek 'Architectura moderna ofte bouwinge van onsen tyt' (1631) beschreef schilder en architect Salomon de Bray deze poort:

Waele-Kerck-Poort Dese Poort staet in de oude Hoog-straet omtrent het Oost-Indisch Huys, en komt voor een sekeren gangh, door de welcke men gaet in de Waele of Fransche kerck: dese is in zijn geheel van een çierlijcken en vasten stant, vol vercierlijcke en seltsame vindinghe, waer in de sonderlinge vindelijckheyd des Meesters te mercken is, hebbende de Pilaren ghegheven heel nieuwe vercierlijcke Capiteelen, nochtans alsoo dat deselve met hare krollen eenighsins de maniere van Ionischen wercke verthoonen, oock mede is 't heel vreemt en bedenckelijck de Arhitrave also ghebroken, en halvelingh in de fries te springen, en weder de fries boven dien, welcke van een geheel ongewoonen toog is, boven dese op de Cornice tusschen de gebroken Frontespice, komt het Stadts wapen met de Keyserlijcke kroone te staen, 't welck een seer aenghename heerlijckheydt en goeden stant geeft, sulckx dat dese Poort een merckelijcke verciersel voor dese straet is.

De tekening links laat zien dat in het oorspronkelijke ontwerp de bovenste ornamenten andersom geplaatst zaten. De Keizerskroon en de toegangspoort van tralies zijn in de loop der eeuwen verdwenen.

De schedels aan beide kanten zijn op een gegeven moment ook verwijderd, maar in de jaren negentig van de vorige eeuw weer teruggeplaatst. Echter, in plaats van naar opzij te kijken zoals in 1616, kijken de schedels vandaag de dag naar voren.

Een ouder van de poort naar de Waalse Kerk. Aan elke kant zie je een schedel. In het midden de wapenschilden van de stad Amsterdam.
Een oude prent van het Oost-Indische Huis in 1664. Links het Stadbushuis.

1664

Deze prent geeft een kijkje in de Oude Hoogstraat vanaf de Kloveniersburgwal. Het grote gebouw links op de afbeelding is het voormalige Stadsbushuis, dat gesloopt is in 1890. Daarnaast staat het Oost Indisch Huis. Direct naast het Oost Indisch Huis is het poortje naar de Oude Waalsche kerk te onderscheiden. Naast dit poortje staat heden ten dagen 'het Kleinste Huis van Amsterdam'.

Echter, op deze prent, uit het jaar 1664, is hiervan nog niets te zien. Wel is te zien dat naast het poortje een groot woonhuis staat. Het vermoeden bestaat dat dit woonhuis op een gegeven moment is vervangen door de huidige huisnummers 20 en 22.

1723

Hier zien we nogmaals de Oude Hoogstraat vanaf de Kloveniersburgwal, maar nu 56 jaar later. Op deze prent is de situatie nog beter zichtbaar. 

Rechts in de hoek is het poortje naar de Oude Waalsche kerk afgebeeld. Het huis rechts daarvan bestaat niet meer. Hier bevindt zich nu 'het Kleinste Huis van Amsterdam'.

Een oude prent van de Oude Hoogstraat. Links het Stadbushuis en rechts het Oost-Indische Huis. Nog geen spoor van het Kleinste Huis van Amsterdam.
Een verkoopcontract van het pakhuis 'De Koning David'  in 1733.

1733

In het hiernaast afgebeelde document is vastgelegd dat het pand met de naam 'De Koning David' dat in 1733 nog op de plek staat van het huidige 'Kleinste Huis van Amsterdam' wordt verkocht door de familie Van Soest aan de familie Spelder.

Vermoedelijk heeft de familie Spelder 'De Koning David' op een gegeven moment moeten afbreken. Hiervoor in de plaats zijn Oude Hoogstraat 20 en 22 gebouwd. Oude Hoogstraat 22 werd 'het Kleinste Huis van Amsterdam'.

1738

In dit jaar wordt voor het eerst melding gemaakt van het kleine huisje. 'De Stadt', de gemeente Amsterdam, betaalt belasting voor de locatie waarop het kleine huisje staat.

Waarschijnlijk is 'De koning David' het jaar hiervoor afgebroken, om plaats te maken voor het huidige pand op Oude Hoogstraat 20.

Het overgebleven perceel is naar 'De Stadt' gegaan, welke er, een aantal jaren later, een gelijkvloers huisje op bouwt.

Een oud Hollandse prent van een timmerman die aan een balk voor een huis werkt.
Een oud Hollandse prent en gedicht van een klokkenmaker in zijn atelier.

1742

Hoewel er geen prent beschikbaar is waarop het huisje te zien is, is er wel uit het Amsterdams Stadsarchief gebleken, dat het in 1742 werd verhuurd aan een maker van staande horloges. Deze J. Tenking betaalde hiervoor een huur van 150 gulden per jaar.

Het hiernaast getoonde prentje met gedicht, uit het boek 'Het Menselyk Bedryf' (1694) door Jan Luyken en zijn zoon Caspar, geeft een goede impressie van een horlogemaker uit deze tijd.

De Orlosimaaker.

Dat men bereid is, Terwyl het tyd is.

ô Mens beschick uw Zielen Staat,

Terwyl des leevens Uurwerck gaat;

Want als't Gewicht is af geloopen,

Van deese korte leevens tyd,

Daar is geen Ophaal weer te koopen,

Voor kunst noch Geld, noch Achtbaarheid.

1767

Op deze prent uit 1767 is voor het eerst 'het Kleinste Huis van Amsterdam' te zien. De prent geeft zicht op de Oude Hoogstraat vanaf de Kloveniersburgwal. Op de hoek staat het voormalige Stadsbushuis en daarnaast het Oost Indisch Huis.

Naast het poortje van de Oude Waalsche kerk, valt een klein huisje te ontdekken. Dit is Oude Hoogstraat 22. Het is weergegeven in slechts een aantal schetslijnen.

Het was destijds nog kleiner dan het nu is: een minuscuul, gelijkvloers huisje. De 3 etages waren toen nog niet aangebracht. Naast het huisje staat ook een 'nieuw' pand; het huidige Oude Hoogstraat 20.

Een prent van de Oude Hoogstraat in 1767. Vooraan het Oost-Indische Huis en in de rechterhoek het Kleinste Huis van Amsterdam.
Een schilderij van Reinier Vinkeles uit 1768. In het midden trekt een rouwstoet door de poort van de Waalse kerk. Aan de rechterkant het Kleinste Huis van Amsterdam. Op dat moment slechts 2 verdiepingen hoog. En aan de linkerkant het Oost-Indische Huis.

1768

Deze prent uit 1768 van Reinier Vinkeles bevat zeer bijzondere elementen. Vanuit de Bethaniëndwarsstraat, is 'het Kleinste Huis van Amsterdam' voor het eerst goed zichtbaar. Het is duidelijk dat het gelijkvloerse pandje de werkplaats van een ambachtsman was.

Binnen wordt gewerkt, buiten hangt de handel ter verkoop. Was het een schoenmaker? Een kleermaker? Of toch een hoedenmaker? Daarnaast zien we een begrafenisstoet die de poort van de Oude Waalsche kerk binnen gaat.

De toren van de kerk is op de achtergrond zichtbaar. Links op de prent wederom het Oost Indisch Huis. Rechts op de voorgrond Oude Hoogstraat 19 waar destijds een bakkerij was gevestigd.

1768 vervolg

De Oude Hoogstraat was in de 18e eeuw een bijzonder levendige straat en gaf vanaf de Dam direct toegang tot de stadswallen. Lieden van divers pluimage trokken door de straat: zeelieden, van matrozen tot kapiteins, die op weg waren naar het Oost Indisch Huis. Dienstbodes die boodschappen deden bij de bakker of slager. Handelaren die hun pakhuizen inspecteerden of zaken beslechten in de herbergen, onder het genot van een pijp.

De prent hiernaast (R. Vinkeles) is als een foto van de Oude Hoogstraat uit het jaar 1768. Genomen vanaf de hoek van de Betaniëndwarsstraat, richting de Kloveniersburgwal. Rechts het Oost Indisch Huis en links een wijnhandel en een herberg.

Schilderij van Reinier Vinkeles uit 1768. Rechts het Oost-Indische Huis. Voor de ingang zie je zakenlieden zaken doen.
Schilderij van Hermanus Schouten uit 1787. In het midden de poort naar de Waalse kerk. Rechts het Kleinste Huis van Amsterdam. Aan de linkerkant het Oost-Indische Huis.

1787

Deze prent van tekenaar Hermanus Petrus Schouten uit 1787 is de eerste afbeelding van het huisje waarop de 3 verdiepingen en de karakteristieke klokgevel te zien zijn. Dit betekent dat er tussen 1768 en 1787 een uitbreiding heeft plaatsgevonden.

Het huisje werd een miniatuur uitgave van de statige grachtenpanden waar Amsterdam zo beroemd om is. We zien het huisje wederom vanuit de Bethaniëndwarsstraat. Opmerkelijk is dat er in de zijmuur 2 raampjes geplaatst zijn. Raampjes die op een zeker moment in de 20e eeuw worden verwijderd.

1906

We maken een sprong in de tijd en stappen over van prenten naar foto's! Helaas zijn er tot op heden geen prenten, foto's of andere weergaven van het huisje bekend uit de 19e eeuw.

Deze foto uit 1906 van George Hendrik Breitner, een zgn glasnegatief, geeft een mooi beeld van de Oude Hoogstraat van zo'n honderd jaar geleden. Links, de pilaar van de entree van het Oost Indisch Huis.

Een foto genomen in 1906 door George Breitner vanaf de Oude Hoogstraat. Aan de linkerkant het Oost-Indische Huis.
A photo from 1918 of the Smallest House in Amsterdam. In the middle the family Esselaar. Together they were running a tabacco store 'Small but brave' in the little house.

1918

Geschiedenis komt tot leven... Een tijdje geleden ontvingen we een prachtige foto en mail van mijnheer Esselaar waarin hij vertelde over het Kleinste Huis van Amsterdam...

Mijn vader heeft ooit met zijn moeder en zus in dat huisje gewoond. Mijn opa was er met de werkster vandoor gegaan en had zijn vrouw en kinderen onverzorgd achtergelaten.

Ja ja dat waren nog eens tijden! Mijn oma had een piepklein sigarenwinkeltje. De foto dateert uit ongeveer 1918...

Mijn vader vertelde ons wel eens over die barre tijd.

Hij en zijn zus kregen 's-morgens als ze naar school gingen altijd een 'krantje' mee, dat ze dan ergens moesten verliezen. Want er was geen toilet... 

De familie Esselaar was tevens de laatste familie die hier woonde. Voor bijna 70 jaar was het huisje onbewoonbaar verklaard.

1938

Deze foto toont 'het kleinste huis van Amsterdam' in 1938. De fundering van het huisje is 200 jaar geleden gelegd. In de deuropening staat Johan van Bruggen. Van 1936 tot 1962 had hij een juwelierszaak in het huisje.

De raampjes in de zijmuur zijn dan nog aanwezig. Echter in 1941, na de derde inbraak, worden de ramen dichtgemetseld. De schedels die altijd aan weerskanten van de poort stonden, zijn verwijderd. Waar zijn deze gebleven?

Een zwart-wit foto van het Kleinste Huis van Amsterdam. Genomen in 1938. In de deuropening staat eigenaar Johan van Bruggen samen met een klant.
Een tekening van het Kleinste Huis in 1959 door PH Kiers.

1959

In de periode 1945-1975 heeft de heer P.H. Kiers (1898-1984) maandelijks tekeningen van monumenten, bruggen, hofjes, poortjes e.d. gemaakt voor een maandblad van de Nederlandsche Bank. In 1959 viel de eer aan 'het Kleinste Huis van Amsterdam' en de Waalenpoort.

De heer Kiers maakte voor zijn tekeningen gebruik van verschillende technieken: zwart krijt, pen, viltstift, penseel, litho en gombatik.

1965

6 jaar later... inmiddels heeft de juwelier plaatsgemaakt voor een kunst -en kunstnijverheidswinkel, genaamd 'Het Spiegheltje'. De foto's hiernaast geven een uniek kijkje in het interieur van destijds. De foto van het pandje zelf laat zien dat de raampjes in de zijmuur inmiddels zijn verdwenen. Maar... de schedels die altijd aan weerskanten van de Waalsekerkspoort stonden, zijn weer terug van weg geweest!

Een collage van foto's van de winkel 'Het Spiegheltje' in 1965 gevestigd in het Kleinste Huis van Amsterdam.
Een foto van de nasleep van de rellen in 1980 in de Oude Hoogstraat. wegens aductie van koningin Juliana.

1980

Op 30 april van dit jaar vindt de abdicatie van koningin Juliana plaats ten gunste van haar dochter. Tijdens de inauguratie van koningin Beatrix in de Nieuwe Kerk braken grote krakersrellen in de stad uit.

Zoals op de foto goed te zien is, was het huisje ook een van de vele slachtoffers van deze rellen.

1991

11 jaar later... 'het Kleinste Huis van Amsterdam' is veranderd in 'de kleinste bloemenwinkel van Amsterdam' genaamd 'De Serre'.

Alle drie de etages waren in gebruik als winkel.

Een foto van bloemenwinkel 'De Serre' in 1991. Voor het gebouw hangt koopwaar
Een foto van de opening van theewinkel Het Kleinste Huis in 2014. Mensen staan voor het huis.

2014

De afgelopen 12 jaar heeft het huisje gefungeerd als woning. Op 15 juni 2014, 276 jaar na de start van de eerste winkel, wordt de kleinste theewinkel van Amsterdam feestelijk geopend op deze lokatie.

Geïnteresseerd in meer geschiedenis?​

Ben je geïnteresseerd in meer geschiedenis over het Kleinste Huis van Amsterdam? Reserveer een tafel in een van onze tearooms. We vertellen je er graag alles over.